Yörüklerde Sosyal Antropoloji

Bugün (19 Eylül 2015) TYB İzmir Şubesinde Yörükler konusunda uzman Murat Demir konuştu. Konu gerçekten ilgiyle dinlenildi. Ama burada bitmedi!…

Sosyal Antropoloji açısından yerleşik hayata geçen Türk’e; ”Türkmen”, transhümans (konar-göçer) halindeki Türk’e de “Yörük” adının verildiğine antropologlar hem fikirdir. Genelde Yörüklük, ekonomik uğraşının, hayat tarzına dayalı olarak gelişen beşeri bir durumdur. Türkler için göçerlik ve hayvancılık birleştiğinde Yörüklükte başlamış oluyordu. Bu durum Ege kıyılarından başlayarak, Toros Dağlarının kuzey ve güneyine dağılmış olarak Kahramanmaraş- Gaziantep bölgesine kadar yayılır. Anadolu’ya gelen Yörük topluluklarının özellikle Maraş, Honaz, Anamas, Pırnaz, Kastamonu ve Kütahya gibi sıklet alanlarda birikip çevre bölgelere yayıldığına tarihi belgelerin ışığında da tanık olmaktayız. (1)

Osmanlı Devleti’nin kurucu unsuru olan Yörükleri yerleşik hayata geçirmeyi bir devlet politikası olarak benimsemiştir. Yerleşiklerin şikâyetleri ve devletin vergi ve asker alma kaidesinin bu yerleşik hayata geçirme teşebbüsünün en önemli etmeni olarak görmekteyiz. (2)

Yörükler, oğlanları için kız istemeye çok eskilerde “Yörük Beyi” ile giderlerdi. Şimdilerde ise kız tarafının sevip sayacağı, kız istemede bazı engelleri daha rahat aşacağına inanılan kişi seçilir. Evlenmelerin büyük bir çoğunluğu görücü usulüyle yapılırdı. Yörük düğünlerinde bekâr kızlar ve oğlanlar birbirine bakar hal ve hareketlerini gözleriyle süzerler. Beğenilen kızın aslı, soyu sopu araştırılırdı. Kızlar genelde onyedi-onsekiz yaşlarında, erkekler ise askerlik dönüşü evlendirilirler. Oğlan babası eşine oğlunun-özellikle asker dönüşü- yavuklusu olup olmadığını sorar. Anne, evde baba ile oğul arasında aracıdır. Oğlan; kıza yaşça bir akran göndererek kızın gönlü olup olmadığı sorulurdu. Şayet kızdan olumlu bir cevap alındıysa oğlan evi yanlarına büyüklerini de alarak kız evine giderler.

Kızın istenileceği bir iki gün öncesinden kız evine dolaylı yollardan duyurulur. Kız istemeye ”Allahın Emrini Alma” denir. Ev ziyaretinde kız tarafının hal ve hareketleri izlenir, özellikle kızın kahve ikramı sırasındaki davranışlarına dikkatle bakılır. Davranışlar olumlu ise oğlan tarafı kız istemede rahatlar ve cesaretlenir. Kız evi naz evi derler. Bundan dolayıdır ki düşünmek için zaman istenir. Birkaç gün sonra kız tarafı yine ziyaret edilir. Kız isteme bittikten sonra kız evinde tatlı yenilir. Genelde içecek olarak, ikram edilen şerbetler veya limonatalar içilir. Kız tarafı kızı konuşulan odaya çağırır. Odaya gelen kız büyüklerin ellerini öper. Kız tarafı bundan sonra yapılacak nişan ve düğün için neler yapılacağı nelerin alınacağı ve düğün tarihi gibi şeyleri konuşmak üzere filanca gün görüşelim diyerek, oğlan evine gün verir. Böylelikle söz kesilmiş olur. Söz kesmeden önce kızın gönlü olup olmadığı tekrar sorulur.(3)

Şayet kız verilmemiş ise oğlan tarafına kırmadan dökmeden usulünce söylenir. Çok eskiden kahve şekersiz ikram edilirse bu kızın verilmeyeceği anlamına gelirdi. Bu gibi durumlardan sonra kız kaçırılması yaşanabilinir. Kız kaçırma “Orta Asya dan” getirdiğimiz bir geleneğimizdir.

Yörüklerde oğlanın evlendirilmesi kabaca üç aşamada gerçekleştirilir. Bunlardan en önemlisi kız istemedir. Gerisi (nişan ve düğün) ebeveynlerin vazifesi olarak görülmektedir.

Genelde düğün üç gün sürer. Kınadan sonra düğün de bir hızlanma ve renklenme olur. Topal oyunu, pezik oyunu, arap oyunu, sinsin oyunu oynanır. Güreş tutulur, kazanana ya gezen ya da toklu verilir. Zeybek oyunları dönülür. Oyun oynayanların başında para gezdirilir ve çalgıcıların önüne para bırakılır. Davetiyeye icap edenler yemeklerini yerler. Yemek ikramı üç gün sürer. Keşkek düğün yemeklerinin en önemlisidir. Öyle ki bekâr birine söylenen “ne zaman keşkeği yiyeceğiz” sözü; ne zaman evleneceksin anlamına gelir.(4)

1. DEMİR, Murat; Yörtürk Sayı 98 Osmanlı Kaynaklarına Göre Hamit Livası Türkmen ve Yörükleri Sayfa 38-41
2. Age
3. Demir 75 Honaz Karateke Köyü
4. E.Okatan 30 Gürleyik köyü Dalaman